LEAP-studie veranderde neurologische praktijk en hielp al veel mensen met parkinson

Gefeliciteerd met je promotie! Wat heb je precies onderzocht?

“Dank je! Kort gezegd onderzochten we wat de langetermijneffecten zijn van vroege behandeling met levodopa – het meest gebruikte medicijn bij parkinson.”  

Wat was de aanleiding voor deze studie?

“In de jaren voorafgaand aan de studie, zo rond 2010, was er bij veel neurologen terughoudendheid om met levodopa te starten. Er was een angst voor negatieve lange termijn effecten, maar dat werd nooit ondersteund door klinisch onderzoek. Ook bestond er een angst voor overtollige bewegingen – dyskinesiën – die samenhangen met het bestaan van de ziekte in bredere zin en die vaker kunnen voorkomen bij patiënten met levodopa. Tegelijkertijd gaf een andere grote studie in 2004 (de ELLDOPA-studie) juist aanwijzingen voor een mogelijk positief lange termijn effect. Reden genoeg dus om het grondig te onderzoeken. Is er naast het directe effect van levodopa ook een positief of negatief lange termijn effect? Zo ontstond de LEAP-studie, op initiatief van mijn promotoren prof. dr. Rob de Bie en prof. dr. Marcel Dijkgraaf. Dit is mede mogelijk gemaakt dankzij een grote subsidie van het ParkinsonFonds.”

Waar gaan de artikelen in je proefschrift over?

“Ten eerste over de opzet van de studie en waarom we voor deze bijzondere opzet kozen. We includeerden 445 patiënten met beginnende ziekte van Parkinson. De helft kreeg 80 weken levodopa, de andere helft eerst een placebo en daarna 40 weken levodopa. Zo konden we goed onderzoeken of er, naast het directe effect, ook een langdurig voordeel of nadeel was. Hierna worden de resultaten van de LEAP-studie besproken, met daarna een stuk over de gerelateerde kosten van het eerder beginnen met levodopa. Een ander belangrijk artikel gaat ook over de kritische evaluatie van onze onderzoekaanpak. We keken op een gestructureerde manier naar de procedures, evalueerden ze en pasten ze aan waar nodig. Heel leerzaam. Het laatste artikel gaat over de verandering in de neurologische praktijk: hoe neurologen de afgelopen jaren – specifiek in 2010 en 2021 – levodopa voorschrijven.”

Wat zijn de belangrijkste bevindingen?

“Dat het veilig is om te starten met levodopa als je daar behoefte aan hebt. Je hoeft niet bang te zijn voor een negatief lange termijn effect. En het is ook niet duurder dan wachten met behandeling met levodopa. We kunnen patiënten dus direct helpen als ze klachten hebben. Die ontdekking had impact: grote groepen neurologen veranderden hun praktijk. In Nederland schrijven neurologen nu veel vaker meteen levodopa voor, ook bij jongere mensen. Die verandering zie je ook terug in de nationale en internationale richtlijnen, en daar zijn we trots op. Dit is tegelijkertijd ook een goed voorbeeld van hoe groot de impact is van de subsidies die het ParkinsonFonds geeft; ze kijken secuur naar wat nu écht het parkinsononderzoek verder helpt en maken dan écht verschil.”

Welke ontdekkingen vond je verrassend of opmerkelijk?

“De enorme impact van de studie. Toen we begonnen, schreven neurologen in Nederland bij de helft van de mensen onder de zestig jaar dopamine-agonisten voor en bij de andere helft levodopa. Mede door een aantal andere ontwikkelingen is elf jaar later levodopa de standaard. Zo’n verandering in voorschrijfgedrag binnen tien jaar is bijzonder en laat zien hoe klinisch relevant deze studie is. Het verbetert echt de kwaliteit van leven voor patiënten, juist ook in de vroege fase van de ziekte.
Wat ook bijzonder is: deze studie kon geen ‘negatieve’ uitkomst krijgen – als zoiets al bestaat bij medisch onderzoek. Wat er ook uitkwam zou sowieso waardevol zijn: een argument om eerder met levodopa te starten of om even te wachten.”

Wat vond je het allermooiste aan het promotietraject?

“Dat het de echte praktijk in de spreekkamer bij de algemene neuroloog zou veranderen, maakt het zo praktisch en aantrekkelijk. En dat ik betrokken was bij elk aspect van de studie: van het eerste idee tot subsidieaanvragen, logistieke voorbereiding, database bouwen, data-analyse, artikelen schrijven en de studie aan de man brengen bij neurologen, patiëntenverenigingen en subsidieverleners. Ik ging als een soort autoverkoper door het land om neurologen te enthousiasmeren. In totaal hebben 57 ziekenhuizen in Nederland patiënten geïncludeerd – dat is héél erg veel. Van de eerste meting bij de eerste patiënt in augustus 2011 tot de laatste meting eind 2016: overal had ik mee te maken. Die breedte heeft niet elk promotietraject. Het leerde me veel vaardigheden om grote projecten aan te pakken. Een hoogtepunt was uiteraard ook onze publicatie in The New England Journal of Medicine.”

Hoe combineerde je de promotiestudie met je werk als neuroloog?

“Met enige acrobatiek. In 2011 werkte ik een jaar fulltime aan de studie. Daarna deed ik dat in mijn vrije tijd, want ik had mijn opleiding, werk, ik kreeg kinderen, ging verhuizen. Het duurde tot 2024 voordat het laatste artikel gepubliceerd was. Een lang traject dus, maar ook ontzettend leerzaam en creatief. Je wordt uitgedaagd om op een andere manier na te denken met steeds weer de waaromvraag: waarom doe je dit zo? Ik kan het iedereen aanraden, maar het is tegelijkertijd ook een oefening in geduld en doorzettingsvermogen.”

Wat maakt neurologie zo interessant voor jou?

“De breedte en diepte van het vak vind ik mooi. Dat het maakt hoe je bent als mens is interessant. De acute kant met herseninfarcten, waarbij je heel veel kunt betekenen voor een patiënt spreekt me aan. En bewegingsstoornissen zijn best ingewikkeld: waar kijk ik nou tegenaan, hoe moet ik benoemen wat ik zie, en waar kan dat bij passen? Ik zie veel mensen met parkinsonklachten en geen patiënt is hetzelfde. Dat maakt de diagnose soms lastig. Het beloop in de tijd is hiervoor een belangrijke parameter. Ik houd van die complexe puzzel.”

Heeft levodopa nog geheimen voor je?

“Zeker wel. Er is nog véél niet uitgezocht. Zelf ben ik onder meer benieuwd naar nieuwe toedieningsvormen zoals subcutane levodopa; dat gaat via een onderhuids naaldje en slangetje die zijn verbonden met een pomp. Wat zal daarvan uiteindelijk de rol zijn in de behandeling? Ik blijf nieuwsgierig naar betere behandelmethoden, zodat mensen zo lang mogelijk kwaliteit van leven behouden.”